Trường Chính trị tỉnh Lai Châu
NHỮNG ĐIỂM MỚI CƠ BẢN CỦA LUẬT TỔ CHỨC CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG SỐ 72/2025/QH15 VÀ ĐỊNH HƯỚNG CẬP NHẬT VÀO CHUYÊN ĐỀ “CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG Ở VIỆT NAM”
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, có hiệu lực từ ngày 16/6/2025, là bước tiến quan trọng trong cải cách thể chế. Luật kế thừa hợp lý các quy định của Luật năm 2015 và có nhiều đổi mới sâu sắc về mô hình tổ chức, phân quyền và phương thức vận hành. Nổi bật là việc xác lập rõ mô hình “hai cấp chính quyền, một cấp hành chính”; tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho cấp tỉnh và cấp xã; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, hướng tới xây dựng chính quyền số hiện đại. Những điều chỉnh này phản ánh yêu cầu thực tiễn và phù hợp với chiến lược cải cách hành chính, chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2021–2030. Từ góc độ giáo dục lý luận chính trị, Luật năm 2025 là tài liệu quan trọng cần cập nhật vào chương trình đào tạo tại các Trường Chính trị, nhất là nội dung Bài 2. Chính quyền địa phương ở Việt Nam thuộc học phần III.2. Việc cập nhật kịp thời sẽ giúp học viên nắm bắt đúng những thay đổi mới, nâng cao năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn công tác.
Những điểm mới cơ bản, nổi bật của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 năm 2025 là bước cải cách thể chế sâu rộng, phản ánh tư duy đổi mới trong tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước ở địa phương. So với Luật năm 2015, Luật mới không chỉ kế thừa các nguyên tắc nền tảng, mà còn có nhiều sửa đổi, bổ sung mang tính đột phá, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới. Một số điểm mới đáng chú ý bao gồm:
Thứ nhất, chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp sang hai cấp.
Một trong những điểm mới căn bản và có tính đột phá của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc chính thức chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ ba cấp sang hai cấp. Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 thì chính quyền địa phương được tổ chức ở cấp tỉnh và cấp xã, đồng nghĩa với việc cấp huyện không còn là cấp chính quyền địa phương theo mô hình trước đây. Đồng thời, khoản 3 Điều 51 của Luật cũng khẳng định rõ: Kể từ ngày 01/7/2025, không tổ chức chính quyền địa phương ở cấp huyện. Đây là bước điều chỉnh mạnh mẽ nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, loại bỏ tầng nấc trung gian, từ đó tăng cường tính liên thông và phản ứng chính sách. Với việc không còn chính quyền cấp huyện, cấp tỉnh sẽ đóng vai trò điều phối, hoạch định và quản lý tổng thể, còn cấp xã trở thành cấp hành chính trực tiếp thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn, gần dân và sát dân hơn. Việc phân cấp mạnh hơn cho cấp xã đồng thời được hỗ trợ bởi cơ chế “phân cấp và ủy quyền” từ ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh, tạo điều kiện cho cơ sở xử lý công việc linh hoạt, hiệu quả. Mô hình hai cấp phản ánh xu hướng hiện đại hóa quản trị nhà nước, phù hợp với chủ trương đổi mới tổ chức bộ máy theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW của Trung ương.
Thứ hai, phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của hội đồng nhân dân (HĐND) và UBND theo hướng rõ ràng, cụ thể hóa theo từng lĩnh vực.
Một điểm mới quan trọng trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc cụ thể hóa nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND theo từng lĩnh vực quản lý nhà nước, thay vì quy định chung như trước. Các nhóm nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND đã được phân định rõ ràng theo các lĩnh vực như: ngân sách nhà nước, đất đai, tài nguyên – môi trường, quy hoạch và đầu tư công, dân tộc, tôn giáo, quốc phòng – an ninh, cải cách hành chính... Trước đây, sự giao thoa về chức năng giữa các cấp và giữa HĐND với UBND khiến quá trình triển khai nhiệm vụ nhiều khi gặp khó khăn, xảy ra tình trạng đùn đẩy hoặc chồng chéo trách nhiệm. Luật mới đã xác lập lại ranh giới thẩm quyền, khắc phục tình trạng “lấn sân” hoặc “bỏ trống”, đồng thời đảm bảo sự vận hành thông suốt của bộ máy chính quyền địa phương. Việc cụ thể hóa này cũng tạo điều kiện tăng cường hiệu lực giám sát của HĐND, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của UBND và người đứng đầu trong quản lý, điều hành. Đây là bước đi quan trọng trong xây dựng một chính quyền minh bạch, trách nhiệm và vận hành theo pháp luật.
Thứ ba, tăng quyền cho cấp xã – từ “cánh tay nối dài” thành “trung tâm phục vụ”.
Trong tổ chức hành chính truyền thống, cấp xã thường được coi là “cánh tay nối dài” của chính quyền cấp trên, nhưng lại thiếu thực quyền để giải quyết triệt để những vấn đề phát sinh tại cơ sở. Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 đã phá vỡ lối tư duy hành chính cũ này, khi lần đầu tiên thiết lập rõ cơ chế phân cấp, ủy quyền có điều kiện và có trách nhiệm cho cấp xã. Theo Điều 12, Điều 14 thì: Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có thể phân cấp hoặc ủy quyền cho UBND cấp xã thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn, bảo đảm tính chủ động và linh hoạt trong tổ chức thực hiện. Quy định này không chỉ đơn thuần là giao việc, mà đi kèm là yêu cầu bảo đảm năng lực tổ chức thực hiện, nguồn lực và cơ chế kiểm soát. Cấp xã, vốn là nơi “tiếp xúc đầu tiên và thường xuyên nhất với người dân”, giờ đây được luật pháp thừa nhận vai trò là trung tâm giải quyết các vấn đề dân sinh cấp thiết. Sự thay đổi này kỳ vọng sẽ giúp giảm áp lực cho cấp tỉnh, rút ngắn quy trình xử lý, đồng thời thúc đẩy tinh thần chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở.
Thứ tư, thiết lập đơn vị hành chính “đặc khu” – bước đi chiến lược về thể chế và chủ quyền.
Một điểm hoàn toàn mới và mang tính chiến lược trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc lần đầu tiên xác lập loại hình đơn vị hành chính “đặc khu”. Theo điểm b khoản 1, Điều 1 của Luật: “đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh”(1). Quy định này không chỉ phản ánh tư duy mở rộng không gian thể chế cho phát triển, mà còn là động thái khẳng định hiện diện quản lý nhà nước trên các địa bàn biên giới, hải đảo – những khu vực có tính chất nhạy cảm trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược đang gia tăng ở khu vực Biển Đông. Thực tiễn cho thấy, các đảo tiền tiêu tuy có vị trí quan trọng nhưng mô hình tổ chức quản lý còn thiếu ổn định, thiếu khung pháp lý phù hợp, khiến việc điều hành gặp nhiều khó khăn. Sự ra đời của “đặc khu” là bước thể chế hóa chủ trương phát triển các vùng kinh tế đặc biệt, đồng thời kết hợp chặt chẽ giữa phát triển và bảo vệ chủ quyền. Đây cũng là tiền đề để xây dựng mô hình quản trị phù hợp, linh hoạt hơn so với xã thông thường, tạo điều kiện thu hút đầu tư và thúc đẩy liên kết biển, đảo trong chiến lược phát triển quốc gia. Đồng thời, Luật cũng nêu rõ về cơ chế bổ nhiệm Chủ tịch UBND đặc khu do Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định theo đề nghị của Giám đốc Sở Nội vụ, tạo sự thống nhất trong quản lý và điều phối nhân sự. Mô hình tổ chức tại đặc khu không chỉ đảm bảo tính chặt chẽ trong hệ thống hành chính nhà nước, mà còn tạo nền tảng thể chế phù hợp để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh và khẳng định chủ quyền quốc gia trên biển. Đây là sự kết hợp giữa tổ chức tinh gọn, hiệu quả với chiến lược phát triển dài hạn các vùng trọng yếu ven biển, hải đảo.
Thứ năm, mở rộng quyền lập chính sách đặc thù cho HĐND cấp tỉnh - thể chế hóa sáng tạo có kiểm soát
Một điểm tiến bộ nổi bật trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc trao thêm thẩm quyền cho HĐND cấp tỉnh trong việc ban hành chính sách đặc thù. Cụ thể, điểm c, khoản 1 Điều 15 quy định: "Hội đồng nhân dân tỉnh căn cứ vào chủ trương của Đảng, quyết định áp dụng thí điểm các chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa được quy định trong pháp luật để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách địa phương sau khi đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép; quyết định các chế độ chi ngân sách đối với một số nhiệm vụ chi có tính chất đặc thù ở địa phương theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước"(2). Quy định này đã chính thức thể chế hóa tinh thần “một luật, nhiều nghị quyết”, tạo không gian thể chế linh hoạt nhằm khuyến khích các địa phương chủ động thiết kế và thử nghiệm những mô hình, chính sách mới. Thay vì áp dụng cơ học khung pháp luật chung, các tỉnh, thành có thể vận dụng sáng tạo, đề xuất cơ chế phù hợp thực tiễn địa phương – một yêu cầu cấp thiết trong điều kiện phát triển không đồng đều giữa các vùng miền. Điểm đặc biệt của quy định này là không “thả nổi” quyền lực mà vẫn bảo đảm sự kiểm soát thông qua phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ. Như vậy, cơ chế “xin - cho” hành chính trước đây được thay thế bằng cơ chế “cho phép có điều kiện”, hài hòa giữa kiểm soát quyền lực và mở đường cho đổi mới thể chế từ thực tiễn.
Thứ sáu, quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND tỉnh, xã trong từng lĩnh vực
Một điểm mới nổi bật của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp tỉnh và cấp xã theo từng lĩnh vực. Nếu như trước đây các nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND ở từng cấp được quy định chung, thiếu sự phân định rạch ròi, thì nay được xác định rõ ràng trong các điều luật riêng biệt: HĐND cấp tỉnh tại Điều 15 và HĐND cấp xã tại Điều 21. Mỗi cấp chính quyền địa phương được giao nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể theo từng lĩnh vực như tổ chức bộ máy, ngân sách – tài chính, đầu tư công, quốc phòng – an ninh, dân chủ – pháp luật, chính sách xã hội… Việc thiết kế lại theo hướng này không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch, nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động của HĐND, mà còn bảo đảm nguyên tắc phân cấp, phân quyền hợp lý giữa các cấp chính quyền địa phương. Đồng thời, đây cũng là cơ sở quan trọng để nâng cao trách nhiệm giải trình, giám sát và phát huy vai trò đại diện Nhân dân của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương trong bối cảnh đổi mới mô hình tổ chức chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn hiện nay.
Thứ bảy, quy định rõ trường hợp không tổ chức bầu cử bổ sung khi HĐND không đủ 2/3 đại biểu
Một điểm mới thể hiện tư duy quản trị thực tế và tiết kiệm trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 là việc quy định không bắt buộc tổ chức bầu cử bổ sung đại biểu HĐND trong một số trường hợp đặc biệt. Cụ thể, khoản 2 Điều 49 của Luật quy định: Trường hợp số lượng đại biểu HĐND còn lại dưới 2/3 số đại biểu được bầu, thì không nhất thiết phải tổ chức bầu cử bổ sung, trừ trường hợp cần thiết do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Trước đây, khi số lượng đại biểu HĐND giảm nhiều do điều chuyển, miễn nhiệm, từ chức hoặc lý do khác, các địa phương phải tổ chức bầu cử bổ sung theo quy định, dù nhiệm kỳ còn lại rất ngắn. Điều này dẫn đến tốn kém nguồn lực, phức tạp quy trình hành chính và đôi khi không mang lại hiệu quả tương xứng. Việc sửa đổi quy định lần này phản ánh sự linh hoạt cần thiết trong vận hành tổ chức bộ máy nhà nước, đồng thời tránh làm gián đoạn hoạt động của chính quyền địa phương do những biến động nhân sự bất khả kháng. Quy định mới cũng hàm chứa thông điệp rõ ràng về nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả trong cải cách hành chính - một yếu tố được đặt lên hàng đầu trong bối cảnh hiện nay. Đồng thời, trao quyền chủ động cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong việc quyết định có tổ chức bầu cử bổ sung hay không cho phép linh hoạt điều chỉnh phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phương. Đây là bước điều chỉnh chính sách cần thiết, vừa bảo đảm tính ổn định của tổ chức dân cử, vừa tránh lãng phí nguồn lực công.
Định hướng cập nhật vào chuyên đề “Chính quyền địa phương ở Việt Nam” học phần Quản lý hành chính nhà nước thuộc Chương trình đào tạo Trung cấp lý luận chính trị
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là một đạo luật quan trọng, thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tiến trình cải cách thể chế, hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Những đổi mới căn bản về mô hình tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và phương thức vận hành của chính quyền địa phương trong Luật đã và đang tác động sâu sắc đến thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền các cấp. Trước yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy lý luận chính trị, việc cập nhật kịp thời những điểm mới của Luật vào chương trình đào tạo, đặc biệt là bài 2. Chính quyền địa phương ở Việt Nam thuộc học phần III.2. Nội dung cơ bản về Nhà nước và pháp luật Việt Nam, là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết đối với đội ngũ giảng viên trong hệ thống các Trường Chính trị tỉnh. Giảng viên cần chủ động nghiên cứu, rà soát và tích hợp các nội dung mới của Luật vào bài giảng theo hướng hệ thống, chuẩn xác, gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, nhằm giúp học viên là cán bộ, công chức, viên chức địa phương hiểu rõ bản chất mô hình chính quyền địa phương mới, nâng cao năng lực vận dụng pháp luật trong thực thi công vụ, cụ thể như sau:
Một là, cập nhật mô hình chính quyền hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã, bỏ cấp huyện). Khi giảng dạy nội dung về tổ chức chính quyền địa phương (mục 1.2 và 1.3 của bài 2 trong học phần III.2), giảng viên cần phân tích rõ sự khác biệt giữa mô hình ba cấp cũ và mô hình hai cấp mới. Trọng tâm là lý do tinh gọn cấp huyện nhằm giảm tầng nấc trung gian, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và tăng cường tính liên thông trong điều hành. Việc làm rõ bối cảnh ra đời và hệ quả của mô hình mới giúp học viên hiểu rõ tính tất yếu và giá trị cải cách.
Hai là, cụ thể hóa chức năng, quyền hạn của HĐND và UBND theo từng lĩnh vực. Ở phần giảng về chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế trong chính quyền địa phương (mục 1.2.1), giảng viên cần trình bày rõ việc Luật 2025 phân định trách nhiệm giữa HĐND và UBND theo từng lĩnh vực quản lý. Đồng thời, phân tích các bất cập của mô hình cũ (chồng chéo, đùn đẩy), từ đó nhấn mạnh vai trò của luật hóa trong bảo đảm minh bạch, tăng cường giám sát và nâng cao trách nhiệm giải trình.
Ba là, nhấn mạnh sự chuyển dịch vai trò của cấp xã, từ "cánh tay nối dài" đến "trung tâm phục vụ". Tại các mục 2.2 và 3.2.4, giảng viên cần khai thác sâu cơ chế phân cấp, ủy quyền từ cấp tỉnh cho cấp xã theo quy định mới. Điều quan trọng không chỉ là nội dung pháp lý, mà còn là những vấn đề thực tiễn đặt ra: năng lực quản lý, điều kiện thực thi và trách nhiệm kèm theo khi trao quyền. Qua đó, học viên là cán bộ cơ sở – sẽ nhận thức rõ hơn vai trò trung tâm của cấp xã trong phục vụ người dân.
Bốn là, cập nhật khái niệm và mô hình tổ chức của “đặc khu”. Ở mục 1.3.4 (chính quyền địa phương ở hải đảo), giảng viên cần giới thiệu khái niệm mới về “đặc khu” – một đơn vị hành chính cấp xã đặc biệt. Phân tích lý do ra đời, cơ cấu tổ chức (hành chính một cấp, không tổ chức HĐND), gắn với yêu cầu phát triển, bảo vệ chủ quyền. Đây là nội dung mới mẻ, quan trọng trong chiến lược quốc gia, cần được truyền đạt rõ ràng, sinh động.
Năm là, làm rõ quyền ban hành chính sách đặc thù của HĐND cấp tỉnh. Trong mục 1.2.1, khi giảng về thẩm quyền quyết định của HĐND, giảng viên cần lồng ghép quy định mới về việc HĐND cấp tỉnh có thể đề xuất chính sách mới nếu được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận. Đồng thời, khuyến khích học viên thảo luận về tính khả thi, ứng dụng tại địa phương mình công tác.
Sáu là, giới thiệu mô hình chính quyền đặc thù “đặc khu”. Ở các mục 1.3.3 và 1.3.4, khi phân tích mô hình chính quyền tại các đơn vị hành chính đặc thù, giảng viên cần cập nhật mô hình tổ chức không có HĐND tại “đặc khu”, nhấn mạnh tính linh hoạt, tinh gọn, phù hợp với điều kiện vùng đảo xa và chiến lược phát triển quốc phòng, kinh tế - xã hội.
Bảy là, cập nhật cơ chế xác định nhiệm kỳ HĐND trong bối cảnh sáp nhập, chia tách. Nội dung này nên được tích hợp vào các mục 2.2 và 3.2.6, đặc biệt khi đánh giá thực trạng tổ chức lại đơn vị hành chính theo tinh thần Nghị quyết 37-NQ/TW. Giảng viên cần lý giải sự cần thiết của quy định mới nhằm bảo đảm sự ổn định, liên tục trong hoạt động của cơ quan dân cử tại địa phương.
Tám là, lồng ghép quy định không tổ chức bầu cử bổ sung trong một số trường hợp. Ở các mục 3.2.3 và 3.2.5, giảng viên có thể đưa nội dung này vào khi nói về cải cách thủ tục hành chính, tinh giản bộ máy, tiết kiệm nguồn lực công. Giảng viên nên đặt vấn đề để học viên trao đổi về tác động của quy định này đối với hoạt động của chính quyền địa phương.
Như vậy, Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 không chỉ là văn bản pháp lý sửa đổi, bổ sung đơn thuần mà còn thể hiện một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản trị và cải cách bộ máy nhà nước. Những nội dung đổi mới về mô hình tổ chức, phân quyền, phân cấp, cơ chế vận hành và thiết chế đặc thù đều hướng tới mục tiêu xây dựng nền hành chính tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, sát dân và phục vụ Nhân dân tốt hơn. Đối với giảng viên lý luận chính trị, lực lượng trực tiếp tham gia đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức – việc cập nhật đầy đủ, chính xác và linh hoạt các nội dung mới của Luật vào bài giảng là yêu cầu tất yếu. Đây không chỉ là trách nhiệm chuyên môn, mà còn là đóng góp thiết thực vào quá trình chuyển hóa cải cách thể chế thành nhận thức và hành động cụ thể trong thực tiễn công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở.
Tài liệu trích dẫn:
(1) Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.
(2) Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 15 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 năm 2025 là bước cải cách thể chế sâu rộng, phản ánh tư duy đổi mới trong tổ chức và vận hành bộ máy nhà nước ở địa phương. So với Luật năm 2015, Luật mới không chỉ kế thừa các nguyên tắc nền tảng, mà còn có nhiều sửa đổi, bổ sung mang tính đột phá, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới. Một số điểm mới đáng chú ý bao gồm:
Thứ nhất, chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp sang hai cấp.
Một trong những điểm mới căn bản và có tính đột phá của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc chính thức chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ ba cấp sang hai cấp. Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 thì chính quyền địa phương được tổ chức ở cấp tỉnh và cấp xã, đồng nghĩa với việc cấp huyện không còn là cấp chính quyền địa phương theo mô hình trước đây. Đồng thời, khoản 3 Điều 51 của Luật cũng khẳng định rõ: Kể từ ngày 01/7/2025, không tổ chức chính quyền địa phương ở cấp huyện. Đây là bước điều chỉnh mạnh mẽ nhằm tinh gọn bộ máy hành chính, loại bỏ tầng nấc trung gian, từ đó tăng cường tính liên thông và phản ứng chính sách. Với việc không còn chính quyền cấp huyện, cấp tỉnh sẽ đóng vai trò điều phối, hoạch định và quản lý tổng thể, còn cấp xã trở thành cấp hành chính trực tiếp thực hiện nhiều nhiệm vụ hơn, gần dân và sát dân hơn. Việc phân cấp mạnh hơn cho cấp xã đồng thời được hỗ trợ bởi cơ chế “phân cấp và ủy quyền” từ ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh, tạo điều kiện cho cơ sở xử lý công việc linh hoạt, hiệu quả. Mô hình hai cấp phản ánh xu hướng hiện đại hóa quản trị nhà nước, phù hợp với chủ trương đổi mới tổ chức bộ máy theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW của Trung ương.
Thứ hai, phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của hội đồng nhân dân (HĐND) và UBND theo hướng rõ ràng, cụ thể hóa theo từng lĩnh vực.
Một điểm mới quan trọng trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc cụ thể hóa nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND theo từng lĩnh vực quản lý nhà nước, thay vì quy định chung như trước. Các nhóm nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và UBND đã được phân định rõ ràng theo các lĩnh vực như: ngân sách nhà nước, đất đai, tài nguyên – môi trường, quy hoạch và đầu tư công, dân tộc, tôn giáo, quốc phòng – an ninh, cải cách hành chính... Trước đây, sự giao thoa về chức năng giữa các cấp và giữa HĐND với UBND khiến quá trình triển khai nhiệm vụ nhiều khi gặp khó khăn, xảy ra tình trạng đùn đẩy hoặc chồng chéo trách nhiệm. Luật mới đã xác lập lại ranh giới thẩm quyền, khắc phục tình trạng “lấn sân” hoặc “bỏ trống”, đồng thời đảm bảo sự vận hành thông suốt của bộ máy chính quyền địa phương. Việc cụ thể hóa này cũng tạo điều kiện tăng cường hiệu lực giám sát của HĐND, đồng thời nâng cao trách nhiệm giải trình của UBND và người đứng đầu trong quản lý, điều hành. Đây là bước đi quan trọng trong xây dựng một chính quyền minh bạch, trách nhiệm và vận hành theo pháp luật.
Thứ ba, tăng quyền cho cấp xã – từ “cánh tay nối dài” thành “trung tâm phục vụ”.
Trong tổ chức hành chính truyền thống, cấp xã thường được coi là “cánh tay nối dài” của chính quyền cấp trên, nhưng lại thiếu thực quyền để giải quyết triệt để những vấn đề phát sinh tại cơ sở. Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 đã phá vỡ lối tư duy hành chính cũ này, khi lần đầu tiên thiết lập rõ cơ chế phân cấp, ủy quyền có điều kiện và có trách nhiệm cho cấp xã. Theo Điều 12, Điều 14 thì: Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có thể phân cấp hoặc ủy quyền cho UBND cấp xã thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn, bảo đảm tính chủ động và linh hoạt trong tổ chức thực hiện. Quy định này không chỉ đơn thuần là giao việc, mà đi kèm là yêu cầu bảo đảm năng lực tổ chức thực hiện, nguồn lực và cơ chế kiểm soát. Cấp xã, vốn là nơi “tiếp xúc đầu tiên và thường xuyên nhất với người dân”, giờ đây được luật pháp thừa nhận vai trò là trung tâm giải quyết các vấn đề dân sinh cấp thiết. Sự thay đổi này kỳ vọng sẽ giúp giảm áp lực cho cấp tỉnh, rút ngắn quy trình xử lý, đồng thời thúc đẩy tinh thần chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở.
Thứ tư, thiết lập đơn vị hành chính “đặc khu” – bước đi chiến lược về thể chế và chủ quyền.
Một điểm hoàn toàn mới và mang tính chiến lược trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc lần đầu tiên xác lập loại hình đơn vị hành chính “đặc khu”. Theo điểm b khoản 1, Điều 1 của Luật: “đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh”(1). Quy định này không chỉ phản ánh tư duy mở rộng không gian thể chế cho phát triển, mà còn là động thái khẳng định hiện diện quản lý nhà nước trên các địa bàn biên giới, hải đảo – những khu vực có tính chất nhạy cảm trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược đang gia tăng ở khu vực Biển Đông. Thực tiễn cho thấy, các đảo tiền tiêu tuy có vị trí quan trọng nhưng mô hình tổ chức quản lý còn thiếu ổn định, thiếu khung pháp lý phù hợp, khiến việc điều hành gặp nhiều khó khăn. Sự ra đời của “đặc khu” là bước thể chế hóa chủ trương phát triển các vùng kinh tế đặc biệt, đồng thời kết hợp chặt chẽ giữa phát triển và bảo vệ chủ quyền. Đây cũng là tiền đề để xây dựng mô hình quản trị phù hợp, linh hoạt hơn so với xã thông thường, tạo điều kiện thu hút đầu tư và thúc đẩy liên kết biển, đảo trong chiến lược phát triển quốc gia. Đồng thời, Luật cũng nêu rõ về cơ chế bổ nhiệm Chủ tịch UBND đặc khu do Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định theo đề nghị của Giám đốc Sở Nội vụ, tạo sự thống nhất trong quản lý và điều phối nhân sự. Mô hình tổ chức tại đặc khu không chỉ đảm bảo tính chặt chẽ trong hệ thống hành chính nhà nước, mà còn tạo nền tảng thể chế phù hợp để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh và khẳng định chủ quyền quốc gia trên biển. Đây là sự kết hợp giữa tổ chức tinh gọn, hiệu quả với chiến lược phát triển dài hạn các vùng trọng yếu ven biển, hải đảo.
Thứ năm, mở rộng quyền lập chính sách đặc thù cho HĐND cấp tỉnh - thể chế hóa sáng tạo có kiểm soát
Một điểm tiến bộ nổi bật trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc trao thêm thẩm quyền cho HĐND cấp tỉnh trong việc ban hành chính sách đặc thù. Cụ thể, điểm c, khoản 1 Điều 15 quy định: "Hội đồng nhân dân tỉnh căn cứ vào chủ trương của Đảng, quyết định áp dụng thí điểm các chính sách đặc thù, đặc biệt, chưa được quy định trong pháp luật để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn phù hợp với khả năng cân đối của ngân sách địa phương sau khi đã báo cáo và được Thủ tướng Chính phủ cho phép; quyết định các chế độ chi ngân sách đối với một số nhiệm vụ chi có tính chất đặc thù ở địa phương theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước"(2). Quy định này đã chính thức thể chế hóa tinh thần “một luật, nhiều nghị quyết”, tạo không gian thể chế linh hoạt nhằm khuyến khích các địa phương chủ động thiết kế và thử nghiệm những mô hình, chính sách mới. Thay vì áp dụng cơ học khung pháp luật chung, các tỉnh, thành có thể vận dụng sáng tạo, đề xuất cơ chế phù hợp thực tiễn địa phương – một yêu cầu cấp thiết trong điều kiện phát triển không đồng đều giữa các vùng miền. Điểm đặc biệt của quy định này là không “thả nổi” quyền lực mà vẫn bảo đảm sự kiểm soát thông qua phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ. Như vậy, cơ chế “xin - cho” hành chính trước đây được thay thế bằng cơ chế “cho phép có điều kiện”, hài hòa giữa kiểm soát quyền lực và mở đường cho đổi mới thể chế từ thực tiễn.
Thứ sáu, quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND tỉnh, xã trong từng lĩnh vực
Một điểm mới nổi bật của Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là việc quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND cấp tỉnh và cấp xã theo từng lĩnh vực. Nếu như trước đây các nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND ở từng cấp được quy định chung, thiếu sự phân định rạch ròi, thì nay được xác định rõ ràng trong các điều luật riêng biệt: HĐND cấp tỉnh tại Điều 15 và HĐND cấp xã tại Điều 21. Mỗi cấp chính quyền địa phương được giao nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể theo từng lĩnh vực như tổ chức bộ máy, ngân sách – tài chính, đầu tư công, quốc phòng – an ninh, dân chủ – pháp luật, chính sách xã hội… Việc thiết kế lại theo hướng này không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch, nâng cao hiệu lực và hiệu quả hoạt động của HĐND, mà còn bảo đảm nguyên tắc phân cấp, phân quyền hợp lý giữa các cấp chính quyền địa phương. Đồng thời, đây cũng là cơ sở quan trọng để nâng cao trách nhiệm giải trình, giám sát và phát huy vai trò đại diện Nhân dân của cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương trong bối cảnh đổi mới mô hình tổ chức chính quyền đô thị và chính quyền nông thôn hiện nay.
Thứ bảy, quy định rõ trường hợp không tổ chức bầu cử bổ sung khi HĐND không đủ 2/3 đại biểu
Một điểm mới thể hiện tư duy quản trị thực tế và tiết kiệm trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 là việc quy định không bắt buộc tổ chức bầu cử bổ sung đại biểu HĐND trong một số trường hợp đặc biệt. Cụ thể, khoản 2 Điều 49 của Luật quy định: Trường hợp số lượng đại biểu HĐND còn lại dưới 2/3 số đại biểu được bầu, thì không nhất thiết phải tổ chức bầu cử bổ sung, trừ trường hợp cần thiết do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định. Trước đây, khi số lượng đại biểu HĐND giảm nhiều do điều chuyển, miễn nhiệm, từ chức hoặc lý do khác, các địa phương phải tổ chức bầu cử bổ sung theo quy định, dù nhiệm kỳ còn lại rất ngắn. Điều này dẫn đến tốn kém nguồn lực, phức tạp quy trình hành chính và đôi khi không mang lại hiệu quả tương xứng. Việc sửa đổi quy định lần này phản ánh sự linh hoạt cần thiết trong vận hành tổ chức bộ máy nhà nước, đồng thời tránh làm gián đoạn hoạt động của chính quyền địa phương do những biến động nhân sự bất khả kháng. Quy định mới cũng hàm chứa thông điệp rõ ràng về nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả trong cải cách hành chính - một yếu tố được đặt lên hàng đầu trong bối cảnh hiện nay. Đồng thời, trao quyền chủ động cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong việc quyết định có tổ chức bầu cử bổ sung hay không cho phép linh hoạt điều chỉnh phù hợp với điều kiện cụ thể của từng địa phương. Đây là bước điều chỉnh chính sách cần thiết, vừa bảo đảm tính ổn định của tổ chức dân cử, vừa tránh lãng phí nguồn lực công.
Định hướng cập nhật vào chuyên đề “Chính quyền địa phương ở Việt Nam” học phần Quản lý hành chính nhà nước thuộc Chương trình đào tạo Trung cấp lý luận chính trị
Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 là một đạo luật quan trọng, thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tiến trình cải cách thể chế, hoàn thiện tổ chức bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Những đổi mới căn bản về mô hình tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và phương thức vận hành của chính quyền địa phương trong Luật đã và đang tác động sâu sắc đến thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền các cấp. Trước yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy lý luận chính trị, việc cập nhật kịp thời những điểm mới của Luật vào chương trình đào tạo, đặc biệt là bài 2. Chính quyền địa phương ở Việt Nam thuộc học phần III.2. Nội dung cơ bản về Nhà nước và pháp luật Việt Nam, là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết đối với đội ngũ giảng viên trong hệ thống các Trường Chính trị tỉnh. Giảng viên cần chủ động nghiên cứu, rà soát và tích hợp các nội dung mới của Luật vào bài giảng theo hướng hệ thống, chuẩn xác, gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, nhằm giúp học viên là cán bộ, công chức, viên chức địa phương hiểu rõ bản chất mô hình chính quyền địa phương mới, nâng cao năng lực vận dụng pháp luật trong thực thi công vụ, cụ thể như sau:
Một là, cập nhật mô hình chính quyền hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã, bỏ cấp huyện). Khi giảng dạy nội dung về tổ chức chính quyền địa phương (mục 1.2 và 1.3 của bài 2 trong học phần III.2), giảng viên cần phân tích rõ sự khác biệt giữa mô hình ba cấp cũ và mô hình hai cấp mới. Trọng tâm là lý do tinh gọn cấp huyện nhằm giảm tầng nấc trung gian, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và tăng cường tính liên thông trong điều hành. Việc làm rõ bối cảnh ra đời và hệ quả của mô hình mới giúp học viên hiểu rõ tính tất yếu và giá trị cải cách.
Hai là, cụ thể hóa chức năng, quyền hạn của HĐND và UBND theo từng lĩnh vực. Ở phần giảng về chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế trong chính quyền địa phương (mục 1.2.1), giảng viên cần trình bày rõ việc Luật 2025 phân định trách nhiệm giữa HĐND và UBND theo từng lĩnh vực quản lý. Đồng thời, phân tích các bất cập của mô hình cũ (chồng chéo, đùn đẩy), từ đó nhấn mạnh vai trò của luật hóa trong bảo đảm minh bạch, tăng cường giám sát và nâng cao trách nhiệm giải trình.
Ba là, nhấn mạnh sự chuyển dịch vai trò của cấp xã, từ "cánh tay nối dài" đến "trung tâm phục vụ". Tại các mục 2.2 và 3.2.4, giảng viên cần khai thác sâu cơ chế phân cấp, ủy quyền từ cấp tỉnh cho cấp xã theo quy định mới. Điều quan trọng không chỉ là nội dung pháp lý, mà còn là những vấn đề thực tiễn đặt ra: năng lực quản lý, điều kiện thực thi và trách nhiệm kèm theo khi trao quyền. Qua đó, học viên là cán bộ cơ sở – sẽ nhận thức rõ hơn vai trò trung tâm của cấp xã trong phục vụ người dân.
Bốn là, cập nhật khái niệm và mô hình tổ chức của “đặc khu”. Ở mục 1.3.4 (chính quyền địa phương ở hải đảo), giảng viên cần giới thiệu khái niệm mới về “đặc khu” – một đơn vị hành chính cấp xã đặc biệt. Phân tích lý do ra đời, cơ cấu tổ chức (hành chính một cấp, không tổ chức HĐND), gắn với yêu cầu phát triển, bảo vệ chủ quyền. Đây là nội dung mới mẻ, quan trọng trong chiến lược quốc gia, cần được truyền đạt rõ ràng, sinh động.
Năm là, làm rõ quyền ban hành chính sách đặc thù của HĐND cấp tỉnh. Trong mục 1.2.1, khi giảng về thẩm quyền quyết định của HĐND, giảng viên cần lồng ghép quy định mới về việc HĐND cấp tỉnh có thể đề xuất chính sách mới nếu được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận. Đồng thời, khuyến khích học viên thảo luận về tính khả thi, ứng dụng tại địa phương mình công tác.
Sáu là, giới thiệu mô hình chính quyền đặc thù “đặc khu”. Ở các mục 1.3.3 và 1.3.4, khi phân tích mô hình chính quyền tại các đơn vị hành chính đặc thù, giảng viên cần cập nhật mô hình tổ chức không có HĐND tại “đặc khu”, nhấn mạnh tính linh hoạt, tinh gọn, phù hợp với điều kiện vùng đảo xa và chiến lược phát triển quốc phòng, kinh tế - xã hội.
Bảy là, cập nhật cơ chế xác định nhiệm kỳ HĐND trong bối cảnh sáp nhập, chia tách. Nội dung này nên được tích hợp vào các mục 2.2 và 3.2.6, đặc biệt khi đánh giá thực trạng tổ chức lại đơn vị hành chính theo tinh thần Nghị quyết 37-NQ/TW. Giảng viên cần lý giải sự cần thiết của quy định mới nhằm bảo đảm sự ổn định, liên tục trong hoạt động của cơ quan dân cử tại địa phương.
Tám là, lồng ghép quy định không tổ chức bầu cử bổ sung trong một số trường hợp. Ở các mục 3.2.3 và 3.2.5, giảng viên có thể đưa nội dung này vào khi nói về cải cách thủ tục hành chính, tinh giản bộ máy, tiết kiệm nguồn lực công. Giảng viên nên đặt vấn đề để học viên trao đổi về tác động của quy định này đối với hoạt động của chính quyền địa phương.
Như vậy, Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15 không chỉ là văn bản pháp lý sửa đổi, bổ sung đơn thuần mà còn thể hiện một bước chuyển quan trọng trong tư duy quản trị và cải cách bộ máy nhà nước. Những nội dung đổi mới về mô hình tổ chức, phân quyền, phân cấp, cơ chế vận hành và thiết chế đặc thù đều hướng tới mục tiêu xây dựng nền hành chính tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, sát dân và phục vụ Nhân dân tốt hơn. Đối với giảng viên lý luận chính trị, lực lượng trực tiếp tham gia đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, công chức – việc cập nhật đầy đủ, chính xác và linh hoạt các nội dung mới của Luật vào bài giảng là yêu cầu tất yếu. Đây không chỉ là trách nhiệm chuyên môn, mà còn là đóng góp thiết thực vào quá trình chuyển hóa cải cách thể chế thành nhận thức và hành động cụ thể trong thực tiễn công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức ở cơ sở.
Tài liệu trích dẫn:
(1) Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.
(2) Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 15 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15.
Tác giả: ThS. Tống Mạnh Hùng - Giảng viên khoa Nhà nước pháp luật
Ý kiến bạn đọc
Bạn cần đăng nhập với tư cách là Thành viên chính thức để có thể bình luận
Thành viên đăng nhập
- Đang truy cập6
- Hôm nay1,620
- Tháng hiện tại43,423
- Tổng lượt truy cập9,850,051
