................Trên cơ sở tổng kết sâu sắc hơn 40 năm đổi mới đất nước, Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng đã có bước phát triển quan trọng về tư duy lý luận trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Những điểm mới trong Dự thảo không chỉ mang ý nghĩa định hướng chiến lược đối với tiến trình phát triển đất nước trong giai đoạn mới, mà còn đặt ra yêu cầu trực tiếp, cấp thiết đối với công tác giảng dạy, nghiên cứu khoa học tại Trường Chính trị tỉnh Lai Châu, nhất là đối với Khoa Nhà nước và pháp luật trong đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ ở cơ sở.
................1. Tư duy mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV về xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
................Một là, nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa thực chất
................Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV thể hiện bước phát triển quan trọng trong tư duy lý luận của Đảng khi khẳng định rõ hơn mối quan hệ hữu cơ, không thể tách rời giữa xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa thực chất. Nhà nước pháp quyền không chỉ được tiếp cận như phương thức quản lý xã hội bằng pháp luật, mà được đặt ở vị trí trung tâm của nền quản trị quốc gia hiện đại, vừa là công cụ tổ chức, kiểm soát quyền lực nhà nước, vừa là chủ thể kiến tạo, phục vụ và thúc đẩy phát triển.
Theo tinh thần đó, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không chỉ nhằm bảo đảm trật tự, kỷ cương pháp luật, mà còn hướng tới phát huy dân chủ, bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân; tạo lập môi trường thể chế thuận lợi cho phát triển nhanh và bền vững. Dự thảo Văn kiện nhấn mạnh yêu cầu đặt nhiệm vụ này “trong tổng thể công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh toàn diện; phấn đấu xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu lực, hiệu quả” (1). Đồng thời, quyền làm chủ của Nhân dân được tiếp cận một cách toàn diện, không chỉ ở phương diện chính trị - tư tưởng, mà phải được thể chế hóa, tổ chức thực hiện và bảo đảm bằng pháp luật, thông qua các thiết chế dân chủ rõ ràng, minh bạch, có kiểm soát. Trong mạch tư duy đó, Hiến pháp được xác định là nền tảng tối cao, giữ vai trò trụ cột trong việc bảo đảm sự thống nhất hữu cơ giữa Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa thực chất.
Đặc biệt, Dự thảo Văn kiện định hướng “nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013” (2) nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới. Đây là điểm nhấn thể hiện tầm nhìn chiến lược của Đảng trong việc hoàn thiện nền tảng pháp lý tối cao của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
................Hai là, phát triển tư duy về cơ chế bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và tính thống nhất của hệ thống pháp luật
................Trên nền tảng khẳng định vai trò hiến định tối cao của Hiến pháp, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục phát triển tư duy về cơ chế bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và sự thống nhất của hệ thống pháp luật như một yêu cầu cốt lõi của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Văn kiện nhấn mạnh nhiệm vụ “tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, minh bạch, khả thi và ổn định; tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, hiệu quả” (3), qua đó bảo đảm kỷ cương pháp chế và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
................Điểm mới nổi bật là việc đề cao vai trò của cơ chế giải thích Hiến pháp, luật, pháp lệnh. Văn kiện xác định rõ yêu cầu “phát huy vai trò giải thích Hiến pháp, luật, pháp lệnh của Ủy ban Thường vụ Quốc hội” (4) như một công cụ quan trọng nhằm bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và sự thống nhất trong áp dụng pháp luật. Hoạt động giải thích pháp luật được tiếp cận không chỉ ở góc độ kỹ thuật lập pháp, mà còn là trách nhiệm chính trị – pháp lý, góp phần củng cố kỷ cương pháp chế xã hội chủ nghĩa. Dự thảo Văn kiện nhấn mạnh yêu cầu tổ chức hoạt động giải thích pháp luật phải được thực hiện một cách chủ động, kịp thời, công khai, minh bạch, gắn với yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và củng cố niềm tin của Nhân dân vào pháp luật. Qua đó, hệ thống pháp luật không chỉ là công cụ quản lý xã hội, mà thực sự trở thành nền tảng bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân và bảo đảm sự vận hành thống nhất, thông suốt của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới.
................Ba là, nâng cao vai trò của tư pháp trong bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân
................Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục khẳng định về vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của tư pháp trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Văn kiện nhấn mạnh yêu cầu hoàn thiện tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, thực sự là chỗ dựa bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân.
................So với các văn kiện trước, điểm mới là yêu cầu bảo vệ quyền con người, quyền công dân không chỉ dừng lại ở nguyên tắc, mà phải được thực hiện một cách thực chất thông qua hoạt động tư pháp; đồng thời, chú trọng hoàn thiện các thiết chế trợ giúp pháp lý, bổ trợ tư pháp; nâng cao hiệu quả các cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án (5), qua đó mở rộng khả năng tiếp cận công lý của người dân.
................Bốn là, hình thành tư duy mới về quản trị quốc gia hiện đại gắn với chuyển đổi số
................Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đặt xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong mối quan hệ hữu cơ với đổi mới tư duy quản lý, quản trị phát triển, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Văn kiện xác định xây dựng Chính phủ số, chính quyền số, nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu quả, phục vụ và kiến tạo phát triển được xác định là xu thế tất yếu nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước trong kỷ nguyên mới.
................Năm là, đổi mới tư duy về phân cấp, phân quyền gắn với trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương
................Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV tiếp tục phát triển tư duy về phân cấp, phân quyền theo hướng thực chất, khoa học, hợp lý, gắn với việc bảo đảm nguồn lực và nâng cao năng lực tổ chức thực hiện. Tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm” (6) thể hiện rõ quan điểm quản trị công hiện đại, vừa bảo đảm sự quản lý thống nhất của Trung ương, vừa phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương.
................2. Yêu cầu đặt ra đối với công tác giảng dạy, nghiên cứu của Khoa Nhà nước và pháp luật, Trường Chính trị tỉnh Lai Châu
................Những tư duy mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đặt ra yêu cầu trực tiếp, toàn diện và cấp thiết đối với công tác giảng dạy, nghiên cứu khoa học của Khoa Nhà nước và Pháp luật trong Chương trình Trung cấp lý luận chính trị hiện nay.
................Trước hết, nội dung giảng dạy cần làm rõ bản chất, mục tiêu và động lực phát triển của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới; giúp học viên nhận thức đầy đủ mối quan hệ biện chứng giữa dân chủ và pháp quyền, giữa quyền lực nhà nước và quyền làm chủ của Nhân dân.
Hai là, nội dung giảng dạy cần được cập nhật theo hướng nhấn mạnh vai trò tối cao của Hiến pháp; cơ chế thực thi, giải thích và áp dụng pháp luật thống nhất; gắn lý luận với thực tiễn tổ chức thi hành pháp luật ở cơ sở.
................Ba là, tăng cường làm rõ vai trò của tư pháp trong bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân; hình thành cho học viên nhận thức đúng đắn về pháp luật, công lý và trách nhiệm công vụ.
Bốn là, nội dung giảng dạy phải chú trọng các vấn đề quản trị quốc gia hiện đại, cải cách hành chính, chuyển đổi số, xây dựng chính quyền số; qua đó nâng cao năng lực thích ứng, tư duy đổi mới và kỹ năng quản lý của đội ngũ cán bộ cơ sở.
................Năm là, việc giảng dạy nội dung phân cấp, phân quyền cần gắn chặt với thực tiễn hoạt động của chính quyền địa phương, làm rõ trách nhiệm giải trình, quản lý nguồn lực công và yêu cầu phục vụ Nhân dân trong tình hình mới.
................Song song với giảng dạy, công tác nghiên cứu khoa học của Khoa Nhà nước và Pháp luật cần được định hướng bám sát những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra từ quá trình xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở địa phương. Trọng tâm nghiên cứu tập trung làm rõ cơ chế vận hành của Nhà nước pháp quyền ở cơ sở; mối quan hệ giữa pháp quyền, dân chủ và quản trị địa phương; đồng thời, phân tích những vấn đề đặc thù trong tổ chức và thực thi pháp luật ở tỉnh miền núi như Lai Châu. Định hướng này nhằm bảo đảm sự gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu khoa học với yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.
................Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng khẳng định tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là yêu cầu khách quan, tất yếu của tiến trình đổi mới và phát triển đất nước. Trong bối cảnh đó, Trường Chính trị tỉnh Lai Châu, đặc biệt là Khoa Nhà nước và pháp luật có vai trò quan trọng trong việc cụ thể hóa các quan điểm, định hướng của Đảng thông qua hoạt động giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Việc chuẩn hóa, đổi mới nội dung, phương pháp đào tạo và định hướng nghiên cứu của Khoa theo tinh thần Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV không chỉ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, mà còn trực tiếp đóng góp vào việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vững mạnh từ cơ sở, đáp ứng yêu cầu phát triển của tỉnh Lai Châu trong giai đoạn mới.
................Tài liệu tham khảo:
................(1), (2), (3), (4), (5), (6) Đảng Cộng sản Việt Nam (2025): Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng. Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, tr. 53-55.